Marketinq miks marketinq planın əsas hissələrindən biridir. Məşhur marketoloqlar Kotler və Keller marketinq miksi belə tərif ediblər: “Marketinq miks şirkətin müştərinin seçiminə təsir etməsi üçün istifadə etdiyi dəyişə bilən alətlər məcmusudur“. Müştərinin seçimə təsir etməkdə məqsəd isə öz məhsulunuzu satmaq, onu sevdirmək və ona qarşı loyallıq yaratmaqdır. Bu 3 məqsəd eyni zamanda marketinq strategiyamızın da əsas məqsədləridir.

Marketinq miksin ən populyar konsepti 1960-cı illərdə Jerome McCarthy tərəfindən təklif olunan 4P modelidir.  4P dedikdə Product (Məhsul), Price (Qiymət), Place (Məkan) və Promotion (Promouşn) nəzərdə tutulur. Bazar və marketinq inkişaf etdikçə 4P də dəyişdi, yeni anlayışlar və yanaşmalar ilə zənginləşdi. Məsələn, satışın həyata keçirildiyi Məkan yerinə Satış Kanalı (Channel), Promouşn yerinə Kommunikasiya (Communication) anlayışı istifadə olunmağa başladı. İstehsalçı gözündən baxanda marketinq miks 4C kimi görsənirdi: Məhsul yerinə Müştəri (Consumer), Qiymət yerinə Maliyyət (Cost), Məkan (Kanal) yerinə Satış rahatlığı (Convinience) və Kommunikasiya. Bəzi marketoloqlar bu modelə əlavə elementlər əlavə edərək 7P və 7C modelini hazırladılar. Buna baxmayaraq bütün modellərin əsasında yenə də 4P modeli durur.

50 ildən çox müddətin keçməsinə baxmarayaq 4P modeli hələ də aktualdır. Niyə? Çünki real olaraq işləyir və marketinq planın hazırlanmasına əvəzsiz töhfə verir. Bəs soruşa bilərsiz ki, marketinq miksin marketinq strategiyadan fərqi nədir? Marketinq strategiyası marketinq prosesinin ikinci mərhələsi kimi strateji hədəfləri müəyyən etməyə kömək edir. Marketinq miks isə marketinq prosesinin üçüncü mərhələsi kimi marketinq proqramıdır, daha çox taktiki, qısamüddətli fəaliyyətləri nəzərdə tutur.

4P modelini qısa olaraq izah etməyə çalışaq. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, marketinq miks marketinq strategiyasının davamıdır, onun həyata keçirilmə proqramıdır. Birinci işimiz marketinq strategiyasının müəyyən etdiyi hədəflərə uyğun olaraq Məhsulu hazırlamaq olmalıdır. Bu məhsul hədəflədiyimiz müştərinin ehtiyacını gözlədiyindən də artıq səviyyədə ödəməli, keyfiyyəti, dizaynı və estetik görünüşü müştərisinə uyğun olmalıdır. Məhsulun hazırlanması ilk və baza mərhələsidir. Əgər hazırladığınız məhsul strateji hədəflərə uyğun olmasa, müştərinin umduğunu doğrulmasa heç bir növbəti marketinq fəaliyyəti faydalı ola bilməyəcəkdir.

Məhsul hazır olduqdan sonra, yenə də strategiyasına uyğun olaraq Qiyməti müəyyən olunur. Hədəfimiz premium seqmentdirsə qiymət də bazar ortalamasından yuxarı, yox aşağı seqmentdirsə, qiymət də müvafiq olaraq aşağı olmalıdır. Amma nə qədər aşağı olsa da, maliyyətindən ucuz olmamalıdır. Qiymət, dizaynı, rəfdəki yeri ilə yanaşı müştərinin məhsul barədə fikir formalaşdırdığı ilk amillərdən biridir. Ən çox rastlanan marketinq səhvlərindən biri də, ilk başda məhsulu baha qiymətə təqdim edib, satışlar gözlədiyindən aşağı olanda qiyməti kəskin endirməkdir. Bu hərəkətdən sonra həmin məhsul müştərinin gözündə bir dəfəlik öləcəkdir. Ən yaxşısı ilk başda bazara daha rahat girmək üçün endirimli qiymət təqdim edib, satışı artdıqça endirimləri azaltmaq, daha sonra isə tələbə müvafiq olaraq qiyməti yavaş-yavaş artırmaqdır.

Satış məkanı və ya Satış kanalı dedikdə Məhsulun faktiki olaraq satıldığı məkan, platforma, vasitəçilər nəzərdə tutulur. Əgər əvvəl istənilən məhsulu almaq üçün insanlar bazara üz tuturdularsa, indi imkanlar qat-qat çoxalıb. Məhsul artıq fiziki olaraq anbarda olub, internet üzərindən də satıla bilər. Hətta məhsul istehsal olunmadan də mücərrəd formada, dizayn şəklində sifariş oluna bilər. İstehsalçı ilə faktiki istehlakçı arasında bir neçə mərhələ ola bilər: distribütorlar, topdançılar, pərakəndəçilər kimi. Bütün bunlar satış kanalı olaraq qarşımıza çıxır. Bəs bunları bilmək, fərqləndirmək nə üçün lazımdır? Hər bir məkanın, kanalın öz spesifikası, xüsusiyyətləri var. Topdançılar ilə bir cür, pərakəndəçilər ilə başqa cür ünsiyyət qurulmalıdır. İnternetin öz qanunları, tələbləri var. Marketinq bütün bunları tədqiq etməklə işi daha səmərəli qurmağa kömək edir.

Və nəhayət Promouşn və ya Kommunikasiya. Promouşn etmək, müştəri ilə kommunikasiya qurmaq nə üçün vacibdir? Monopoliya deyilsinizsə deməli rəqibləriniz var. Bu rəqiblər arasında müştəri niyə məhz sizi seçməlidir? Satışın baş verməsi üçün marketinq strategiyasının müəyyən etdiyi hədəf auditoruyasına hansı formada xitab etmək, onlarla necə ünsiyyət qurmaq lazımdır? Bu sualların cavabını bilməyən marketer deyildir.

4P modeli kifayət qədər universaldır, təkçə kommersiya şirkətlərində deyil, QHT və dövlət idarələrində belə tədbiq oluna bilər. QHT və dövlət təşkilatları da müəyyən məqsədlər üçün yaradılıb, onlar da müvafiq auditoriyaya xidmət göstərir, onların ehtiyaclarını ödəməyə çalışır. Bu qurumların effektivliyi və xidmət səviyyəsi də məhz marketinq miksin nə dərəcədə düzgün tədbiq olunmasından asılıdır.